« از بادآورد تا بیات ترک »

حرف ( ب )	« از بادآورد تا بیات ترک »
باد آورد	نام نوایی است از موسیقی.
باده نوشین	نامی از نامهای موسیقی.
باروزنه	نام نوایی است از موسیقی.
باغ سیاووشان	باغ سیاووشان نام نوایی است از موسیقی و یکی از الحان سی گانه باربد است.
باغ شهریار	دستانی از موسیقی ایرانی و از دستانهایی که باربد در وصف قدرت و ثروت خسرو پرویز ساخته بوده است.
باغ شیرین	نام نوایی از موسیقی و لحن چهارم از سی لحن باربد.
برافشان	( دیک دک دیک دک دیک دک دک دیک دک ). از ضربهای موسیقی ایران است.
برگردان مسیحی	از گوشه های موسیقی ایرانی در دستگاه شور است.
بستان شیرین	نام نوایی است از موسیقی که آن را باغ شیرین هم نامیده اند.
بسته صفاهان	لحنی از الحان موسیقی.
بسته نگار	نوعی سرور و راگنی و نقشی است از موسیقی.
بسکنه	نوایی از موسیقی است.
بغدادی	از گوشه های موسیقی ایرانی در دستگاه شور است.
بیات ترک	از نغمه های شور است که گوشه هایش عبارتند از: در آمد، قطار و فیلی.
حرف ( پ )	« از پالیزان تا پیش درآمد »
پالیزان	از نغمه های دوره ساسانی است.
پرتو فرخار	دومین آوازی که باربد برای خسرو پرویز خواند و خسرو را چنان خوش آمد که گفت: «همه اعضای بدن من می خواهند برای بهره بردن از آن سراپا گوش گردند»‌.
پرده تنگ	نام الحانی از الحان موسیقی.
پرده چغانه	نام نوایی است از موسیقی.
پرده خرم	نام نوایی است از موسیقی.
پرده دیر سال	نام پرده ای است از موسیقی.
پرده زنبور	نام پرده ای است از موسیقی.
پرده عنقا	نام نوایی است در موسیقی.
پر کوهان	نوایی است از سی و یک لحن معروف.
پنجه کردی	آهنگی از موسیقی.
پیش در آمد	نوعی قطعه ضربی است که در واقع قسمتهای مهم یک دستگاه است که با ضرب یکنواخت سه ضرب و شش ضرب و دو ضرب و چهار ضرب اجرا می شود.
حرف ( ت )	« از تخت اردشیر تا ترکی ضرب »
تخت اردشیر	نام نوایی است از موسیقی در دوره ساسانی.
تخت طاقدیس	یکی از الحان سی گانه باربد است. این آواز را تخت طاقدیس نیز خوانند.
ترکی ضرب	سیزده ضرب است ( دیک دیک دک دک دک دیک دک دیک دک دیک دک ) از ضربهای موسیقی ایران است.
حرف ( ث )	...
ثقیل	سی و شش ضرب است. از ضربهای موسیقی ایرانی است.

« از آیین جمشید تا آرایش خورشید »

 

حرف ( آ )	« از آیین جمشید تا آرایش خورشید »
آیین جمشید	از آوازهای سی گانه باربد. این لحن را نظامی ساز نوروز خوانده است.
آذربایجانی	از گوشه های دستگاه شور است.
آرایش خورشید	از لحان سی گانه باربد است. در برهان قاطع نام این آواز آرایش جهان آمده است.
حرف ( الف)	« از ابوعطا تا اوفر »
ابوعطا	یکی از متعلقات دستگاه شور، که گامش با آن یکی است و تنها اختلاف آن با شور در توقف مکرر روی درجه چهارم ( نت شاهد ) و درجه دوم ( نت ایست ) است. حجاز نیز شبیه به ابوعطا است و بیشتر برای خواندن مناجاتهای مذهبی و قرآن بکار می رود.
ابوالچپ	نغمه ای که در ماهور و راست پنچ گاه آید.
ارجنه	نوایی و لحنی است از موسیقی.
اسپهان	نام آهنگی از موسیقی.
اسپهانک	نام آهنگی از موسیقی.
اشکنه	نام نوایی از موسیقی است.
اشوراوند	از اصطلاحات موسیقی است.
اصباهان	نام مقامی است از کلیه دوازده مقام موسیقی و آن را اصفهانک نیز خوانند.
اصفهان	یکی از چهار مقاله اصلی موسیقی است دارای دو فرع، حسینی و نوا، نام پرده ای از دوازده پرده موسیقی، اصفهانک نیز گفته می شود.
اصول ثقیل	یکی از هفده اصول موسیقی و اصول را به هندی تال گویند.
اصول خفیف	یکی از هفده اصول موسیقی.
اصول دار	در هیات نوازندگان کسی را گویند که اصول نگاه دارد یا با اشارات دست و چوب و با ضرب آنان را به اصول رهبری کند. آن که با طبل یا دف یا دورویه( دایره ) اصول نگاه دارد و خوانندگان و رقاصان و ورزشکاران را رهبری کند.
اصول فاخته	نوع یازدهم از هفده گونه اصول در موسیقی است. نام اصولی باشد که از هفده بحر اصول موسیقی و آنرا فاخته ضرب هم خوانند و نام صوتی هم هست.
افشار	نغمه ای از دستگاه شور است، گوشه های مهم آن عبارتند از: درآمد، جامه دران، مثنوی پیچ، قرایی، شاه ختایی.
اوج	از گوشه های دستگاه شور است.
اورنگی	یکی از الحان سی گانه باربد است.
اوفر	هشت ضرب ( دیک دک دک دیک دیک دک ) از ضربهای موسیقی ایران است.

دستگاههای موسیقی ایرانی.

الف – تعریف دستگاه:

موسیقی سنتی ایران از دستگاهها، ملحقات یا متعلقات و گوشه های موسیقی تشکیل شده است. دستگاه از دو واژی (دست)و (گاه)به معنای مکان، زمان و نغمه تشکیل شده و مانند لغت پهلوی ((دستان)) در موسیقی دوران ساسانی، به نوعی موسیقی که با دست اجرا می شود، اشاره می کند.

دستگاه را به معنای وسیعتر می توان به راژمان (System) تعبیر کرد. چه از این حیث نیز موسیقی ایرانی به راژمان کامل یونانی شباهت دارد که در موسیقی قدیم یونان شامل دستگاههای دورین، فریژین، لیدین و ملحقات آنها مانند هیپودورین و هیپوفریژین و غیره بوده است.

یک دستگاه موسیقی از نظر قالب، قطعه ای کامل است و مانند سونات و سنفونی دارای قواعد و قسمتهای مختلفی است که با ساز و آواز اجرا می شود.در موسیقی غربی، معمولآ قطعاتی که به وسیله ساز یا ارکستر نواخته می شود با موسیقی آوازی فرق دارد. اما در دستگاه موسیقی ایرانی، آواز قسمت اصلی و مرکزی موسیقی است و قسمتهای پیشین آواز(پیش درآمد و چهار مضراب) و قسمتهای بعدی آواز(تصنیف و رنگ) در حقیقت به طور مقدمه یا خاتمه موسیقی، به آن بستگی دارد.

موسیقی سنتی ایران دارای هفت دستگاه و پنج آواز است که از متعلقات و ملحقات آن شمرده می شود. از این آوازها چهار آواز متعلق به دستگاه شور، ویک آواز متعلق به دستگاه همایون است.

ب – انواع دستگاهها

1- دستگاه شور: (شامل 15 گوشه)

آواز ابوعطا (شامل 9 گوشه)

آواز بیات ترک (شامل 12 گوشه)

آواز دشتی (شامل 9 گوشه)

آواز افشاری (شامل 9 گوشه)

2- دستگاه همایون (شامل 12 گوشه)

آواز اصفهان (شامل 11 گوشه)

3 – دستگاه سه گاه (شامل 10 گوشه)

4 – دستگاه چهار گاه (شامل 10 گوشه)

5 – دستگاه ماهور (شامل 20 دستگاه)

6 – دستگاه راست پنجگاه (شامل 14 گوشه)

7 – دستگاه نوا (شامل 14 گوشه)

ج – پاره ای از ویژگیهای دستگاهها

دستگاه شور را مادر آوازهای موسیقی ایرانی نام نهاده اند، و علت آن هم وجود ملودیهای متنوع مناطق مختلف ایران در این دستگاه می باشد. آوازهای ابوعطا یا دستان عرب، بیات ترک یا بیات زند، آواز دشتی یا چوپانی از ملحقات این دستگاه می باشند.

دستگاه همایون که آواز اصفهان را در بر می گیرد، با دستگاه شور کاملآ متفاوت است.

دستگاههای سه گاه و چهار گاه تا حدودی به یکدیگر شباهت دارند، اما دستگاه ماهور دستگاهی کاملآ متفاوت است، و گام آن با گام بین المللی مطابقت دارد.

دستگاه راست پنجگاه، قدیمی ترین دستگاه موسیقی ایرانی محسوب می شود که شباهت زیادی با دستگاه ماهور دارد.

بطوریکه برخی از بزرگان موسیقی، این دو دستگاه را یکی می دانسته اند، و آخرین دستگاه موسیقی دستگاه نواست که در بعضی قسمتها با دستگاه شور نزدیک می نماید.

تعریف آواز

آواز مجموعه ای از نغمه هاست که با ریتم آزاد، و برخی اوقات با وزن آمیخته با میزان اجرا می گردد. آوازها در اصل قسمتی از دستگاهها می باشند.

تعریف گوشه

در هر دستگاه و آواز تعدادی گوشه با اسامی مختلف به کار می رود. گوشه، جزء کوچکی از موسیقی است که به تنهایی استقلال ندارد، اما هر گوشه به آهنگ خاصّی خوانده و نواخته می شود و نوازنده و خواننده روی این گوشه ها بدیهه نوازی و بدیهه خوانی می کنند.

در ناریخ موسیقی ایران بیش از یک هزار کوشه متداول بوده است که امروزه فقط  حدود یکصد و پنجاه گوشه در قالب هفت دستگاه و پنج آواز خوانده و نواخته می شود، و مابقی آنها در رهگذر تاریخ به فراموشی سپرده شده اند.

به یاری خدا و  کمک یکی از دوستان که دانشجوی رشته موسیقی می باشند و همچنین راهنماییهای دوست عزیزم آقای مهندس مهدی زمان قصد داریم،  تک تک گوشه های موسیقی سنتی را خدمت شما تشریح کنیم و از هر کدام یک نمونه ارائه دهیم.