آکورد های قرض گرفته شده.

اگر اهل بررسی هارمونی قطعات موسیقی باشید حتما" دیده اید که در بسیاری از موارد از آکوردهایی در قطعه استفاده می شود که به هیچکدام از درجات گام تعلق ندارند و همواره این سئوال برای ما پیش می آید که این آکورد چگونه در این موسیقی بکار برده شده است.

در این مطلب سعی خواهم کرد یکی از پر استفاده ترین روشهای استفاده از آکورد های بیگانه در گام را برای شما شرح دهم.

Borrowed Chords آکوردهایی هستند که از گام های موازی ماژور یا مینور در گام مینور یا ماژوری که هم اکنون موسیقی در آن جریان دارد موقتا" قرض گرفته می شوند و در گام جاری مورد استفاده قرار میگیرند. بعنوان مثال فرض کنید که در گام سی مینور در حال ساخت یک قطعه می باشید شما می توانید یک آکورد از گام سی ماژور قرض بگیرید و از آن در قطعه خود استفاده کنید، مثلا" می توانید از آکورد می ماژور(نه می مینور) بعنوان درجه چهارم گام سی ماژور در گام سی مینور نیز استفاده کنید.

این گونه از آکوردها که به آکوردهای مخلوط کننده مد (Mode Mixture) نیز معروف هستند و از قرن نوزدهم توسط اغلب مورد توجه آهنگسازان قرار گرفته است. چرا که به این وسیله آهنگساز می توانند رنگ آمیزی هارمونیک قطعه را تنوع بیشتری بدهد. همچنین به علت توانایی این آکوردها در انجام مدولاسیون موازی روی پایه گام به آنها Mode Mixture نیز گفته می شود.

مثال استفاده از آکورد قرض گرفته شده

آکوردهای قرض گرفته شده اغلب با آوردن یک حرف b (مخفف Borrowed) قبل از علامت آکورد بخصوص در حالت استفاده از نماد های رومی استفاده میشود و باید دقت کرد که این علامت نباید با بمل اشتباه شود. بعنوان مثال در یک گام مینور آکورد bVI نشان دهنده آکوردی است که از گام ماژور همان پایه در فاصله ششم ساخته شده است. بعنوان مثال شما در گام ر مینور آکورد قرض گرفته شده از گام ر ماژور در فاصله ششم می تواند آکورد سی مینور (Bm) باشد.

بعنوان یک مثال عملی به شکل دقت کنید و ببینید که چگونه در گام دو ماژور از گام مینور موازی آن آکورد فا مینور را قرض گرفته و در موسیقی خود استفاده کرده ایم. دقت کنید یکی از اثرات زیبایی که قرض آکورد در گام ماژور از گام مینور موازی دارد ایجاد حس تیرگی و ناراحتی در موسیقی می باشد از این تکنیک آهنگسازان ترانه بسیار استفاده می کنند که به آن رنگ آمیزی متن یا Text Painting هم گفته می شود.

Figured Bass.

روشی است که در اوایل قرن 17 - بخصوص توسط کلودیو مونتوردی - برای مشخص کردن نتهای مورد استفاده در آکوردها بکار برده می شد که به آن در فارسی باس شماره گذاری شده نیز گفته می شود، همچنین برخی این نحوه نمایش آکوردها را شیفراژ آکوردها می نامند.

چند مثال از باسهای شماره گذاری شده

اولین بار موسیقیدانان ایتالیایی برای همراهی ملودی از این روش استفاده کردند، بعدها موسیقیدانان باروک،از این روش بصورت متداول برای مشخص کردن هارمونی در قسمت باس استفاده کردند. بعنوان مثال در کارهایی که برای هارپسیکورد یا ارگ تهیه می شد از این روش برای نمایش آنچه نوازنده باید برای همراهی با خواننده و یا با دست چپ بنوازد استفاده می شد.

اما بتدریج از دوران کلاسیک به بعد هنگامی که موسیقی سمفنیک جدی تر شد، استفاده Figured Bass بتدریج کمرنگ تر شد. این روش امروزه خیلی کم مورد استفاده قرار میگیرد مگر در اپراها یا برای آموزش هارمونی.

Figured Bass در واقع چیزی نیست جز یک روش خلاصه نویسی برای مشخص کردن نتهای باس - و یا آکورد - در یک قطعه موسیقی. اعدادی که در کنار یک نت باس نوشته می شود در واقع فاصله هایی است که باید نسبت به آن نت نواخته شوند و یا احیانا" توسط خواننده خوانده شود.

به عنوان مثال اگر در مقابل نت C اعداد 4 و 6 نوشته شود منظور آن است که باید فاصله های چهارم و ششم یعنی F و A با C نواخته شود که در واقع معکوس اول آکورد فا ماژور است و یا اگر جلوی همان باس C اعداد 3 و 5 بیاید منظور آکورد دو ماژور است، هرچند این حالت چون طبیعی ترین حالت آکورد - یعنی پایگی - است، امکان دارد که این اعداد را ننویسند.

اما همانطور که در شکل اول مشاهده می کنید اگر زیر نت لا اعداد 3 و 5 بیاید شما آکورد لامینور معمولی را خواهید داشت. اگر زیر نت دو اعداد 3 و 6 بیاید باز آکورد لامینور خواهیم داشت اما معکوس اول و یا اگر زیر نت "می" اعداد 4 و 6 بیاید معکوس دوم لامینور را خواهیم داشت. ترکیب های پیچیده تر در خط دوم از شکل اول بوضوح مشخص است.

همچنین ممکن است برای مشخص کردن تغییرات کروماتیک در هارمونی و یا بدست آوردن آکوردهای پیچیده تر فاصله ها را با علامت های تغییر دهنده عوض کنید. به شکل دوم دقت کنید.

Outside Playing ، قسمت دوم

در مطالب قبلی راجع به استفاده از نتهای خارج گام (Outside scale notes) صحبت کردیم و گفتیم استفاده درست از این نتها، نتنها باعث بد صدا شدن موسیقی نمی شود بلکه ابعاد و زیبایی هایی به موسیقی می افزاید که هرگز با نتهای گام نمی توان به آنها دست پیدا کرد. در ادامه این مطلب می خواهیم کمی بیشتر راجع به نتهای خارج صحبت کنیم .
آیا این نتهای خارج از گام بد صدا خواهد بود؟

بنظر می رسد که که داخلترین (Most inside) نتها آنهایی باشند که در خود گام قرار دارند، برای مثال کلیدهای سفید پیانو برای گام دو ماژور و بقیه نتها – non-harmonic - خارج هستند. این مطلب هم درست است هم نادرست بگذارید کمی دقیقتر راجع به آن صحبت کنیم.

برای پیدا کردن میزان خارج بودن یک نت در گام مشخص داده شده، باید دید که نت مورد نظر در گام فوق چگونه صدا می دهد. طبیعی است که داخل ترین نت همان پایه گام – یعنی نت C در گام دو ماژور – می باشد. با توجه به میزان بد صدایی – به مطالب گذشته مربوط به ضربان رجوع کنید – و رابطه هارمونیک نتها، می توانیم در جه داخل یا خارج بودن نتها در یک گام را اینگونه مشخص کنیم :

داخل دو ماژور

میانه های دوماژور

بسیار خارج دو ماژور

C	G	F	D	Bb	A	Eb	E	Ab	B	Db	F#
1	5	4	2	b7	6	b3	3	b6	7	b2	#4

این جدول بیان می کند هرچه از نتهایی که به سمت داخل هستند بیشتر استفاده کنیم کمتر انتظار بد صدایی می توان داشت و هرچه به سمت نتهای خارج برویم انتظار بد صدایی بیشتر می شود. دقت کنید که نت هایی که با نت دو رابطه هارمونیکی – از لحاظ فیزیکی – دارند داخل تر از سایر نتها در گام هستند و این مسئله کاملا" یک بحث فیزیکی می باشد.

دایره پنجم ها و نت های خارج گام

دقت کنید اگر شما دایره پنجم ها را نیز رسم کنید، دقیقا" مقابل نت دو، شما فا دیز را خواهید داشت که دورترین نت به نت دو می باشد. حال اگر بصورت رفت و برگشت مطابق شکل به سمت پایین حرکت کنید دقیقا" رفتاری مانند آنچه که هارمونی نت ها در فیزیک می گوید را خواهید داشت، به شکل دقت کنید و آنرا با جدول بالا مقایسه کنید.

نکته جالبی که ظاهرا" برخلاف انتظار طبیعی مشاهده می شود آن است که همانقدر که در گام دو ماژور یک نت سیاه – پیانو را در نظر بگیرید – می تواند خارج باشد یک نت سفید هم می تواند خارج باشد به بیان دیگر نتهای سیاهی هست که از نت های سفید در گام دو ماژور داخلتر باشند. شما با استفاده از این دایره بسادگی خواهید توانست دورترین نت ها به پایه هر گام را خیلی ساده پیدا کنید برای مثال در گام لا ماژور دورترین نت می بمل خواهد بود و البته برعکس.

حال با یک حساب سر انگشتی متوجه خواهیم شد که در حالت عادی در گامی مانند دو ماژور بسیاری از نت ها هستند که در داخلتر از خود نتهای گام هستند – منظور آن است که به نت دو از لحاظ هارمونیک نزدیکتر می باشند - اما به علت عدم آگاهی – شاید عدم آشنایی با نحوه کاربرد - ما از آنها در موسیقی استفاده نمی کنیم حال آنکه اگر اینکار را انجام دهیم موسیقی زیباتری بدست خواهیم آورد. در این رابطه با ارائه مثال بیشتر صحبت خواهیم کرد و به شما خواهیم گفت که چگونه می توانید از این نتها در موسیقی استفاده کنید.

به نکته زیبای دیگری هم دقت کنید، ببینید که چگونه گام دو ماژور در نیمه چپ تصویر و گام پنتاتونیک روی فا دیز در نیمه راست – مایل به پایین - تصویر قرار دارد، بنظر شما این موضوع دلیل خاصی دارد؟ همان رابطه همیشگی موسیقی و هندسه؟