ارکستر سازهای لپ تاپی

نوع جدیدی از موسیقی الکترونیکی در حال شکل‌گیری و جدی شدن است. یک جور موسیقی که خوراک عشق کامپیوترهاست. شاید فقط چند دهه گذشته است از زمانی که نوازندگان و اهالی موسیقی در اجرای برنامه‌هایشان، فقط و فقط از سازهایی استفاده می‌کردند که از مواد اولیه طبیعی ساخته شده بودند؛ به طوری که هم ساختن آنها و هم تسلط برای درآوردن صدایی متناسب از آنها، مدت‌ها زمان می‌برد.

اما پیشرفت و رشد تصاعدی علوم الکترونیک و به‌خصوص کامپیوتر در این چند سال، کار را به جایی کشاند که بسیاری از صداها را می‌شود با کامپیوتر شبیه‌سازی کرد و سازهای موسیقی هم با وجود تمام تمایلات سنتی اهل موسیقی، نتواستند از دست کامپیوتریزه شدن فرار کنند.
به همین خاطر در این چند ساله، سینتی سایزرها و سازهای الکترونیک، به جایگاهی جدی‌ برای تولید و کار خلاقه اهل موسیقی تبدیل شدند. اما اتفاقی که چند وقت پیش افتاد، شاید غریب‌ترین اتفاق در این زمینه بود؛  ۵۰  عضو گروه یک ارکستر در کنار یکدیگر، بزرگ‌ترین ارکستر لپ‌تاپی دنیا را تشکیل دادند و به اجرای برنامه پرداختند.

اینجا دیگر حتی از شکل آشنا و متعارف سازها هم خبری نبود و در برنامه‌ای زنده، لپ‌تاپ‌ها ساز شدند و نوازندگان با فشردن دکمه‌های لپ‌تاپ‌هایشان، در این همراهی موسیقایی شرکت کردند.یکی از تنظیم‌کنندگان ارکستر لپ‌تاپی می‌گوید: «آینده موسیقی اینجاست، قهرمانی گیتار را فراموش کنید». در این چند دهه، ابزارهای الکترونیک همیشه نقشی اساسی در تولید موسیقی داشته‌اند؛ به طوری که صدای موسیقی کامپیوتری برای بسیاری از شنوندگان صدایی آشناست.ساز و کار این موسیقی هم چیز زیاد پیچیده‌ای نیست و برای همه روشن است که با نوعی از موسیقی سر و کار داریم که کامپیوتر ابزار ساخت و تنظیم آن است.اولین بار موسیقی کامپیوتری در استرالیا توسط یک برنامه‌نویس کامپیوتر طراحی و ساخته شد و بعدها یک مهندس کامپیوتر، برنامه‌ای که توسط موزیسین‌های مبتدی نواخته شده بود را طراحی و تنظیم کرد.

در سال۱۹۸۰ بود که این امکان به کامپیوترهای شخصی داده شد تا با استفاده از سینتی‌سایزر‌ها و برنامه‌های نوشته شده، از تکنولوژی کامپیوتری بهره‌مند شوند.اما در موسیقی لپ‌تاپی قدم‌ها جلوتر گذاشته شده‌اند و در آن اثری از ابزارهای متنوع نیست و همه چیز را با صدای لپ‌تاپ می‌شنویم.

● لپ‌تاپ‌ ساز می‌شود

گروه موسیقی Plork یکی از اولین گروه‌های موسیقی لپ‌تاپی بودند که توسط ۲ نفر از متخصصین این رشته و همکاری و حمایت برخی دانشکده‌های دانشگاه پرینستون و سازمان‌های وابسته به آن، در اوایل آوریل۲۰۰۶ به اجرای برنامه پرداختند.ترومن و کوک، ۲ استاد دانشگاه پرینستون بودند که علم کامپیوتری‌شان و درکی که از موسیقی داشتند را کنار هم گذاشتند تا این نوع جدید از موسیقی را اجرا کنند.در کار آنها سنسورهایی روی لپ‌تاپ‌ها نصب و اسپیکرها به هریک از لپ‌تاپ‌ها وصل شده بود و هر نوازنده قرار بود صدای ساز از پیش تعیین شده‌اش را از اسپیکرها خارج کند. در این اجرا، ۱۵جایگاه برای اعضا وجود داشت و هر جایگاه شامل یک لپ‌تاپ، اسپیکرهای نیم‌دایره‌ای و نرم‌افزار لپ‌تاپ از نوع اپل ۱۲اینچی می‌شد و آمپلی فایرهای هر اسپیکر از یک بلندگوی ۶کاناله نیم دایره‌ای تشکیل شده بود.آنها معتقد بوند با ترکیب‌ها و اجراهای تازه‌شان نوع جدیدی از صدا و موسیقی را به وجود آورده‌اند که باعث تحول در دریافت سنتی مخاطبان از احساسات موسیقایی‌شان می‌شود و انگار آنها را در قرن۲۲ بیدار می‌کند. کنترل صداها، ترکیب آنها، هدایت اعضای گروه، تنظیم و ترکیب صداها و نظم دادن به نوازندگان و هماهنگی آنها با رهبر ارکستر از دشواری‌های این ژانر تازه بود؛ هرچند خود اعضای این گروه در به ثمر نشستن ایده‌ها و موفق بودن کارشان مردد بودند و معتقد بودند ژانر ارکستر لپ‌تاپی هنوز محدودیت‌هایی دارد و شکل واقعی و کامل آن تحقق نیافته است.در اجراهای این ارکستر لپ‌تاپی، بئرلین الیورس - آکاردئونیست مشهور - و ذاکر حسین - از نوازندگان طبلا و برندگان جایزه گرمی - گروه را همراهی می‌کردند. دان ترومن و کوک - ۲ عضو بنیانگذار این گروه - سال‌ها برای رسیدن به این تجربه تازه تلاش کرده بودند.ترومن، آهنگساز، سازنده و طراح نرم‌افزار است، ویولن می‌نوازد و در رشته فیزیک در دانشگاه مینه‌سوتا تحصیل کرده و جالب است که تا به حال در فستیوال‌های موسیقی مدرن و همچنین در جشنواره موسیقی فولکلور قطعاتش را اجرا کرده است.

● چاک وارد می‌شود

کوک - عضو دیگر گروه پلورک - هم استاد علوم کامپیوتر و پژوهشگر موسیقی کامپیوتری در دانشگاه پرینستون است. کوک به شکلی پیشرفته، کارهایی در زمینه صداهای تلفیقی، اصول طراحی و شبیه‌سازی موسیقی کامپیوتری و همچنین فعالیت‌هایی در زمینه طراحی نرم‌افزارها و مدل‌های موسیقی کامپیوتری انجام داد.

مهم‌ترین کار این عضو شاخص گروه پرینستونی‌ها، نوشتن برنامه کامپیوتری «چاک» بود. چاک می‌توانست به شکل طبیعی صدای همزمان و چندزمانه را کنترل کند؛ سایر کلیدهای ترکیبی هم توانایی اضافه کردن، حذف کردن و اصلاح همزمان برنامه در حال اجرا را داشتند.

● اُف‌های لپ‌تاپ به‌دست

یکی دیگر از ارکستر لپ‌تاپ‌های جهان، ارکستر لپ‌تاپ «سایبورک» است. در ارکستر لپ‌تاپ سایبورک، رهبر و نظیم‌کننده‌ای وجود نداشت و هر نوازنده، اسپیکر اصلی خودش را داشت و هر صدایی با میکروفون استریو ضبط می‌شد.
این ارکستر لپ‌تاپ، توسط موزیسین‌ها و هنرمندانی مثل آندری اسمیرنوف، لوبوف، پیچلیکنا، ویکتور، چرنینیکو اجرا شده که هر کدام از هنرمندان شناخته‌شده موزیک کامپیوتر هستند. این ارکستر در ماه می سال۲۰۰۶، در مرکز موسیقی لکترونیک مسکو آغاز به کار کرد.

● رکورد شکسته شد

اما در آخرین ارکستر لپ‌تاپی که چند وقت پیش در دانشگاه یورک انگلستان برگزار شد، مهم‌ترین نکته تعداد نوازندگان بود. آمبروس فیلد - تنظیم‌کننده و استاد دانشگاه - سرپرستی این گروه را به‌عهده داشت؛ کسی که تحقیقات زیادی در زمینه مهندسی صدا و برنامه‌ریزی کامپیوتری در کارنامه‌اش دارد.

۵۰ نفر در این ارکستر شرکت داشتند و در یک هماهنگی و همراهی دیجیتال به اجرای برنامه پرداختند. در این اجرا هم مانند سایر اجراها، شرایط جوری بود که هر کدام از نوازندگان علاوه بر صدای خود، صدای دیگران را هم از طریق کامپیوترش می‌شنید و بعضی از این دانشجویان، می‌بایست ماوس را برای تولید آهنگ‌های مورد نیاز خود حرکت می‌دادند یا روی آن کلیک می‌کردند و دیگر اعضای ارکستر دست‌ها را حرکت می‌دادند.

حرکت دست آنها از طریق دوربینی که به رایانه‌های قابل حمل متصل بود، بازتولید و تبدیل به آهنگ می‌شد.

● به قرن ۲۲نزدیک می‌شویم؟

در این چند سال، ارکستر لپ‌تاپ‌های گوناگونی در سراسر دنیا شکل گرفته‌اند و تعداد افرادی هم که به موسیقی زنده کامپیوتری رو آورده‌اند، زیاد شده است. در کار آنها مؤلفه‌های موسیقایی و فرهنگی کنار اصول زیباشناسی قرار می‌گیرند.
موزیسین‌های این ارکسترها می‌گویند استفاده اعضای گروه از لپ‌تاپ، یک تفنن یا پیشرفت تکنیکی صرف نیست؛ آنها دست به یک حرکت جمعی خلاقه می‌زنند و لپ‌تاپ‌ها شبیه یک ابزار موسیقایی جدید عمل می‌کنند.

علاوه بر این با استفاده از کامپیوتر، گستره تازه‌ای از صداها را می‌توان به این ارکسترها اضافه کرد؛ صداهایی که ورودی آنها صداهای طبیعی روزمره هستند و خروجی آنها صداهایی بسیار متفاوت و تازه. با این حال، هنوز راه زیادی مانده است تا این نوع ارکستر بتواند خاطره سازها را از ذهن علاقه‌مندان موسیقی پاک کند؛ شاید به این خاطر که هنوز تا قرن۲۲، سال‌ها باقی مانده است.